«ԱՄՆ-ը լուծում է գլոբալ վերահսկողության խնդիր, իսկ քաոսը նման վերահսկողության ամենանպաստավոր պայմանն է»

Վերջին շրջանում լարված իրավիճակ է ստեղծվել Իրաքում, տարածաշրջանում մեծացել է քրդական գործոնի ազդեցությունը: Փորձագետները խոսում են քրդական պետության ստեղծման մասին:
Այս թեմաների շուրջ զրուցում ենք թուրքագետ ՎԱԶԳԵՆ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻ հետ:

-Ինչո՞վ է պայմանավորված լարվածությունն Իրաքում:
-Իրաքյան խնդիրը ունի տասնամյակների պատմություն: Երբ 1916 թ. Սայքս-Պիկոյի պայմանագրով ստեղծվեց Իրաքն այսօրվա սահմաններով, Մեծ Բրիտանիան օգնեց սուննի փոքրամասնության ներկայացուցիչներին իշխանությունն իրենց ձեռքն առնելու` համարելով, որ այդպես Իրաքը կլինի ավելի վերահսկելի: Այսպես արտաքին ուժերի ներգործությամբ տասնամյակներ շարունակ սուննիներն իշխեցին մեծամասնություն կազմող շիաների և քրդերի վրա և շատ դաժանորեն վարվեցին նրանց հետ: Բանը հասավ անգամ քրդական բնակավայրերի ռմբակոծությանը քիմիական զենքով: Այս ամենը տեղի էր ունենում աշխարհի գերուժերի լուռ համաձայնությամբ: ԱՄՆ-ի կողմից Իրաքի գրավումից հետո ԱՄՆ-ն անմիջապես լուծարեց Իրաքի զինված ուժերը. ԱՄՆ-ի մտահոգությունն այն էր, որ Սադամ Հուսեյնի հավատարիմ հրամանատարները կարող են վրեժխնդիր լինել: ԱՄՆ-ն անմիջապես շիա մեծամասնության ներկայացուցիչներին փոխանցեց իշխանությունը, սրանք էլ իրենց տասնամյակների կուտակած զայրույթն ուղղեցին սուննիների դեմ: Ինչպես տեսնում ենք, ԱՄՆ-ը մտավ տարածաշրջան ոչ թե խաղաղություն հաստատելու, այլ Իրաքի նավթի վերահսկողությունը վերջնականապես իրականացնելու խնդրով: Իրաքի գրավմանը հաջորդած կենտրոնական իշխանության թուլացումը, կուռ բանակի բացակայությունը, քաոսային վիճակը, սուննիների կտրուկ հեռացումն իշխանությունից նպաստեցին սուննի ծայրահեղականների քանակի աճին, իսկ ԱՄՆ-ի հիմնական դաշնակիցները` Սաուդյան Արաբիան, Կատարը և Քուվեյթը, օգնեցին նրանց արդիականացնելու զենքերը և լուրջ ֆինանսական միջոցներ ձեռք բերելու: 2011 թ. «Ալ-Քաիդայի» ղեկավար ՈՒսամա բեն Լադենի և մի շարք այլ խարիզմատիկ ղեկավարների սպանությունից հետո կազմակերպության նոր ղեկավարը չկարողացավ պահպանել միասնականությունը, և «Ալ-Քաիդային» ժամանակին միացած մի շարք խմբավորումներ հեռացան նրանից: Նրանց մեծ մասը Թուրքիայի, Կատարի և Սաուդյան Արաբիայի աջակցությամբ նույն թվականին Իրաքից տեղափոխվեց Սիրիա, իհարկե, ԱՄՆ-ի լռելյայն համաձայնությամբ, իմա` հովանավորությամբ: Ենթադրվում էր, որ համապատասխան ֆինանսական և ռազմական աջակցության պարագայում այս խմբավորումներն արագ կքանդեն Սիրիան, միաժամանակ լուծվում էր մեկ այլ խնդիր` Իրաքից դուրս էին բերվում ծայրահեղական խմբավորումները, և ԱՄՆ-ը, համարելով իր առաքելությունը ավարտված, նույն 2011-ին զորքերը հանեց Իրաքից: Սիրիական խառնաշփոթից հատկապես օգտվեց վերոհիշյալ սուննի ծայրահեղական խմբավորումներից մեկը` ԴԷԱՇ-ը (կամ «Դոլաթե Էսլամիե Արաղ վ Շամ» թարգմանաբար` «Իրաքի և Սիրիայի իսլամական կառավարություն»), որի մարտիկները ժամանել էին Սաուդյան Արաբիայից, Աֆղանստանից, Պակիստանից, Ադրբեջանից, Հյուսիսային Կովկասից ու հատկապես Եվրոպայից: Այսինքն, նրանց մեծամասնությունը ո՛չ սիրիացի է, ո՛չ էլ իրաքցի: Թուրքիայի աջակցությամբ նրանց հաջողվեց գրավել Սիրիայի հյուսիսային շրջանը, իրենց համար ստեղծել անվտանգ տարածք: Դեռ ավելին, բավականին ցածր գներով վաճառելով այդ տարածքում գտնվող նավթը Թուրքիային` կազմակերպությունը շատ արագ բազմապատկեց իր ֆինանսական միջոցները: Արևմտյան վերլուծաբանների գնահատմամբ` այն կազմում է ավելի քան 870 մլն ԱՄՆ դոլար: ՈՒնենալով ֆինանսական լուրջ կարողություն, օգտվելով այն քաղաքական, կրոնական և բարոյական ազդեցությունից, որ ունեն Թուրքիան և Սաուդյան Արաբիան Իրաքի սուննիների վրա, և նրանց տեղեկատվական հովանավորությունից` ԴԷԱՇ-ը կարողացավ շատ արագ իր շուրջը հավաքել ԲԱԱՍ կուսակցության (Սադամ Հուսեյնի կուսակցությունը) մնացորդները, արագ գրավել մի քանի կարևոր քաղաք և իր իշխանությունը տարածել Սիրիայի և Իրաքի այն տարածքների վրա, որտեղ սուննիները մեծամասնություն էին կազմում: Այսպիսի արագ առաջխաղացումը չէր կարող տեղի ունենալ առանց ԱՄՆ-ի համաձայնության. բավական է նշել թեկուզ այն փաստը, որ Իրաքում ԱՄՆ-ի թողած ռազմական տեխնիկայի ու զինամթերքի մեծ մասն արդեն գտնվում է ԴԷԱՇ-ի մարտիկների ձեռքում, իսկ Միջին Արևելքում ԱՄՆ-ի դաշնակիցները` Սաուդյան Արաբիան, Թուրքիան, Կատարը, կանգնած են այս կազմակերպության թիկունքին: Իրաքի ներկայիս իշխանությունները սուննիներին և քրդերին գրեթե դուրս են մղել իշխանության լծակներից, ինչը դժգոհություն է առաջացրել վերջիններիս մեջ և մղել սուննիներին դեպի ԴԷԱՇ: Այս պահին Արևմուտքից մի նոր ծրագիր է առաջարկվում` Իրաքը բաժանել երեք մասի` շիաների, սուննիների և քրդերի միջև ու երկիրը վերածել դաշնության:
-Ամերիկյան «ժողովրդավարությունը», որ փորձում է հաստատվել Իրաքում, փաստորեն, խաղաղություն չի բերում:
-Այսպես կոչված «ամերիկյան ժողովրդավարությունը» որևէ ժողովրդի խաղաղություն չի էլ բերել, քանի որ նման նպատակ երբեք չի հետապնդվել: ԱՄՆ-ը լուծում է գլոբալ վերահսկողության խնդիր, իսկ քաոսն ամենանպաստավոր պայմանն է նման վերահսկողություն իրականացնելու: «Արաբական գարնան» անվան տակ տակնուվրա եղան Լիբիան, Եգիպտոսը, Թունիսը, Ալժիրը, Սիրիան: Այս երկրները մինչ «գարունները» կայուն վիճակում էին, և կայուն էր նրանց տարածաշրջանը: Մեկ այլ հանգամանքի վրա եմ ուզում հրավիրել Ձեր ուշադրությունը. «արաբական գարուններից» հետո տվյալ պետությունները գրեթե դադարեցրին նավթի արտահանումը Չինաստան: Հետաքրքիր փաստ է, այնպես չէ՞։
-Շիաների և սուննիների բախումները ի՞նչ հետևանքներ կունենան Մերձավոր Արևելքում, Իրանում, Թուրքիայում: Չե՞ք կարծում, որ եկել է ժամանակը, երբ շիա և սուննի համայնքները բացահայտ չափում են ուժերը` տարածաշրջանում գերիշխանություն նվաճելու համար:
-Շիաների և սուննիների միջև, մեծ հաշվով, խնդիրներ գոյություն չունեն: Իրանում բացարձակ մեծամասնություն կազմող շիաները հազարավոր տարիներ խաղաղ գոյակցել են սուննիների հետ: Հակասության առկայության միֆը շահարկվում է տարածաշրջանի այն պետությունների կողմից, որոնք ցանկանում են մեծացնել իրենց ազդեցությունն ու նշանակությունը իսլամական աշխարհում: Դրանք են` Թուրքիան, Սաուդյան Արաբիան և Կատարը, որտեղ հիմնականում ապրում են սուննիներ: Կրակին յուղ է լցնում Իսրայելը, որն իսլամական աշխարհի միասնությունը համարում է վտանգ իր գոյությանը: Սրանց պետք է ավելացնել տարածաշրջանից դուրս գտնվող ուժերի` ԱՄՆ-ի, Եվրամիության, Ռուսաստանի և Չինաստանի ներգործությունը: Արդյունքում Իրաքի և Սիրիայի սուննիներն ու շիաները քրդերի հետ իրար կոտորում են: Ոչ պակաս կարևորություն ունեն ԱՄՆ-Իրան բանակցությունները միջուկային էներգիայի օգտագործման ոլորտում: Այս բանակցությունների ընթացքին ԱՄՆ-ի միջինարևելյան դաշնակիցները հետևում են մեծ ուշադրությամբ և խանդով` չլինի՞ թե ԱՄՆ-ը և Իրանը լեզու գտնեն և, Աստված ոչ անի, սկսեն համագործակցել տարածաշրջանային հարցերում: ԱՄՆ-ը և Իրանը գուցե երբեք էլ դաշնակիցներ չդառնան, բայց տարածաշրջանում կան համագործակցության բազում բնագավառներ, որոնք կարող են այս երկրների մերձեցման պատճառ հանդիսանալ:
-Քրդական գործոնը ի՞նչ դեր կարող է ունենալ այս հակամարտությունում:
-Քրդերն այս հակամարտության արդյունքում բավականին շահեկան դիրքում են հայտնվել: Երբեք չունենալով պետականություն` նրանք այսօր հայտնվել են պետություն և երկիր ունենալու շեմին: Այդ երկրի առաջացումը, երկարաժամկետ կտրվածքում, կարող է որոշ երկրների քարտեզներ վերափոխել: Դրանք են` Թուրքիան, Իրանը, Իրաքը և Սիրիան: Առայժմ քրդերը, խուսափելով լուրջ բախումներից ԴԷԱՇ-ի հետ, օգտվում են իրավիճակից, նպատակ ունենալով հնարավորինս ընդլայնելու իրենց ինքնավարության տարածքները. օրինակ, ի թիվս այլոց, նրանց հաջողվեց գրավել ի սկզբանե իրենց ինքնավարության մաս չկազմող նավթառատ Քիրկուկ քաղաքը: Դա հնարավոր եղավ իրաքյան բանակի բացակայության պատճառով: Դժվար թե խաղաղության վերահաստատումից հետո ձեռք բերված տարածքները վերադարձվեն:
-Այս ամենն ինչ-որ կերպ կանդրադառնա՞ Հայաստանի, ԼՂՀ-ի վրա:
-Հայաստանը գտնվում է այս անկայուն տարածաշրջանի հարևանությամբ, և ցանկացած փոփոխություն տարածաշրջանում ուղղակի է ազդում Հայաստանի վրա: Տասնյակ տարիների պատերազմները Լիբանանում, Իրանում, Իրաքում, ներկայումս էլ Սիրիայում հարյուր հազարավոր հայերի պարտադրել են գաղթել պատմական հայրենիքին աշխարհագրորեն մոտ գտնվող գաղութներից: Նրանցից ընդամենը մի քանի հազարն են եկել Հայաստան: Որքան մեծանում է հային իր պատմական հայրենիքից բաժանող տարածությունը, այնքան ավելի հավանական է դառնում ձուլումը: Տարածաշրջանում տեղի են ունենում աշխարհաքաղաքական հզոր «երկրաշարժեր», որոնք կարող են լրջորեն ձևափոխել տարածաշրջանի քարտեզը: Նման իրավիճակից եթե ոչ օգտվելու, առնվազն չվնասվելու համար, անհրաժեշտ է աչալրջորեն հետևել իրադարձություններին և գոնե կարճաժամկետ կանխատեսումներ ունենալ:

Զրուցեց
Լիլիթ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• «451° ըստ Ֆարենհայթի»
• ՈՒրիշ տեղ չկա՞ր
• «24 ժամ ե­ղել ենք տար­բեր զեն­քե­րի հրե­տա­կոծ­ման տակ»
• «Ադր­բե­ջա­նը, Թուր­քիան ու ֆոս­ֆո­րա­յին զենքն Ադր­բե­ջա­նին մա­տա­կա­րա­րող­նե­րը պետք է պա­տաս­խան տան դա­տա­րա­նի ա­ռաջ»
• «Մեր բո­լո­րի ճա­կա­տա­գի­րը սահ­մա­նին կանգ­նած հայ զին­վո­րա­կա­նի ձեռ­քում է»
• Կա­րե­նին անհ­նար էր չհար­գել, նույ­նիսկ հա­կա­ռա­կորդ­նե­րը նրան ըն­դու­նում էին որ­պես լե­գենդ, որ­պես ժայռ, որ­պես հե­ղի­նա­կու­թ­յուն
• Եկե­ղե­ցին գո­յութ­յուն ու­նի 2000 տա­րի և գո­նե ա­ռա­ջի­կա 2000 տար­վա հա­մար պետք է ա­պա­հո­վի ե­կող սե­րունդ­նե­րի հոգևոր կա­րիք­նե­րը
• «Լճա­շեն­ցի­նե­րի միա­վոր­ման» դռ­նե­րը բաց են բո­լոր լճա­շեն­ցի­նե­րի առջև
• «Ար­տա­կարգ դրու­թ­յու­նը կանց­նի, բայց բո­լոր ծնող­նե­րի, ա­շա­կերտ­նե­րի, ու­սու­ցիչ­նե­րի հա­մար կմ­նա մի շատ լավ նո­րա­մու­ծու­թ­յուն՝ հե­ռա­վար ու­սու­ցու­մը»
• «ՌԴ-ն կա­րող է գնալ հա­րա­բե­րու­թ­յուն­նե­րի վատ­թա­րաց­ման ճա­նա­պար­հով, ե­թե Թուր­քիան շա­րու­նա­կի ազ­դե­ցու­թ­յան գո­տին ընդ­լայ­նե­լու քա­ղա­քա­կա­նու­թ­յու­նը»
• «Ռա­յա­նէյր»-ը հա­տուկ սպա­սար­կում է ի­րա­կա­նաց­նում
• Յա­կուտս­կի հայ­կա­կան կի­րակ­նօ­ր­յա դպ­րո­ցի սա­նե­րը նշե­ցին Ա­մա­նո­րը
• «Հա­յաս­տա­նը եր­գող ժայ­ռե­րի եր­կիր է, և ես ե­րա­զանք ու­նեմ նվա­գելու այդ ժայ­ռե­րի մեջ»
• Նպա­տա­կը դիր­քա­պահ զին­վո­րի անվ­տան­գու­թ­յունն է
• «Ադր­բե­ջա­նում պետք է տե­ղի ու­նե­նա հա­մա­կար­գա­յին փո­փո­խու­թ­յուն, որ­պես­զի կա­ռու­ցո­ղա­կան երկ­խո­սու­թ­յուն ակն­կա­լենք»
• Յակուտսկի հայերն ակտիվ մասնակցություն են ունենում եկեղեցական բոլոր տոներին
• Ստամբուլում հաղթանակ է տարել ընդդիմությունը. ի՞նչ կանի Էրդողանը
• Քրիստոնեական և հոգևոր գիտելիքների ճիշտ ուղղորդում դասընթացի միջոցով
• «Ինձ համար Արամ Իլյիչը սրբություն է»
• «ԱԳՆ-ն պետք է ավելի շատ կենտրոնանա հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման, քան Ցեղասպանության ճանաչման խնդրի վրա»

Մեկնաբանություններ